Przez blisko rok debatowano nad tym, jak powinien wyglądać nowy system rozliczania energii wytworzonej przez prosumentów w ramach instalacji fotowoltaicznej. Co prawda, wstępny projekt wydawał się społecznie akceptowalny, to jego druga wersja wywołała mnóstwo kontrowersji. Głównym założeniem net-bilingu jest dostosowanie prawa do dyrektyw UE, oraz to, aby magazynowanie energii elektrycznej odbywało się przy udziale infrastruktury prosumenta (np. magazyny energii), a nie wciąż niedoinwestowanej sieci energetycznej. Brak zrozumienia nowego systemu rodzi obawy o koszty i niższą opłacalność inwestycji. Jak zatem działa nowy sposób rozliczania wprowadzony 1 kwietnia 2022 r.?

Okresy przejściowe między net-meteringiem a net-billingiem

O ile znowelizowana ustawa dotycząca OZE obejmuje przede wszystkim nowo powstałe instalacje PV, o tyle zawiera też specjalne okresy przejściowe dla osób, które złożą wniosek o przyłączenie do sieci między 01.04.2022 r. a 30.06.2022 r. Wiąże się to z rozliczaniem jeszcze wg systemu net-meteringu (opustów), ale uwaga – tylko do 30.06.2022 r. Co istotne, powstała w okresie przejściowym nadwyżka energii elektrycznej pochodząca z paneli PV będzie rozliczona 30.06.2022 r. wg średniej ceny miesięcznej obowiązującej w czerwcu 2022 r. Dzień później, tj. 01.07.2022 r., tacy prosumenci automatycznie przejdą na system net-billingu.

Warto podkreślić, że pełny net-billing (docelowo wg stawek dynamicznych) zostanie wdrożony dopiero 01.07.2024 r. W związku z tym w okresie od 01.07.2022 r. do 30.06.2024 r. system ten będzie bazował na przejściowych stawkach miesięcznych. Oznacza to, że nadwyżki energii elektrycznej wytworzone przez fotowoltaikę zostaną rozliczone na podstawie średniej ceny Rynku Dnia Następnego (RDN) obowiązującej w poprzednim miesiącu kalendarzowym. Natomiast wraz z nadejściem 1 lipca 2024 r. net-billing zyska już swoją docelową formę. W rezultacie rozliczenia wspomnianych nadwyżek zostaną oparte na tzw. taryfach dynamicznych (cenach godzinowych) oraz oddzielnym rozliczaniu energii, która została wprowadzona przez prosumenta do sieci lub z niej pobrana. Przy tej okazji warto zapoznać się z działaniem licznika dwukierunkowego, o którym niedawno pisaliśmy.

Net-metering (system opustowy) dla wybranych aż do 31.12.2038 r.

W tym przypadku wyjątkiem są tylko ci prosumenci, którzy do 31.03.2022 r. zawarli umowę z jednostką samorządu terytorialnego (np. gminą) na zakup, montaż lub dofinansowanie paneli PV, a wniosek o przyłączenie instalacji złożą do Operatora Sieci Dystrybucyjnej (OSD) najpóźniej do dnia 31.12.2023 r. Spełniając tę zasadę, będą mogli korzystać ze starego systemu (net-meteringu) jeszcze przez 15 lat, czyli do 31.12.2038 r.

Nowe pojęcia w net-billingu

Dodatkowo, wraz z nowelizacją prawa uporządkowano terminologię OZE w odniesieniu do fotowoltaiki, którą objaśniamy poniżej.

Prosument energii odnawialnej – to odbiorca końcowy wytwarzający energię elektryczną za pomocą mikroinstalacji o mocy do 50 kWp tylko ze źródeł energii odnawialnej i tylko na własne potrzeby; dotyczy to również przedsiębiorców, którzy wytwarzają w ten sposób energię elektryczną na własne potrzeby, a produkcja energii nie stanowi przeważającego przedmiotu wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
Prosument wirtualny – oznacza odbiorcę końcowego, który produkuje energię elektryczną wyłącznie z mikroinstalacji i na własne potrzeby, lecz instalacja jest przyłączona do sieci w innym miejscu niż miejsce/miejsca dostarczania energii elektrycznej dla tego odbiorcy; co więcej, taka instalacja nie posiada przyłącza do sieci przy użyciu wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielorodzinnego.
Prosument zbiorowy – to także odbiorca końcowy, który produkuje energię elektryczną z mikroinstalacji lub małej instalacji (powyżej 50 kWp) przyłączoną do sieci energetycznej, tylko na własne potrzeby i przy użyciu wewnętrznej instalacji elektrycznej budynku wielorodzinnego, a dodatkowo w tej instalacji występuje punkt poboru energii elektrycznej odbiorcy.
Energia czynna – widniejąca na fakturze – stanowi opłatę za ilość zużytej energii elektrycznej, jej wartość wyraża się w złotówkach (zł) za kilowatogodzinę (kWh).
Dystrybucja – również znajdziemy na fakturze – zwana też opłatą dystrybucyjną lub opłatą sieciową, której wartość jest uzależniona od liczby wykorzystanych kilowatogodzin oraz obejmuje przesył niezbędnej energii elektrycznej, a więc drogi, którą przebywa od dystrybutora do odbiorcy końcowego; w ramach tej opłaty zawiera się także tzw. strata w przesyle energii; wartość opłaty dystrybucyjnej podawana jest jako zł/kWh.
Konto prosumenta – to dedykowany profil, który służy do rozliczania nadwyżki energii elektrycznej wytworzonej przez instalację PV w systemie net-billing na zasadzie ewidencji ilości i wartości energii elektrycznej.
Depozyt prosumenta – prowadzony przez sprzedawcę energii, wydzielony komponent konta prosumenta służący do gromadzenia środków i wykonywania niezbędnych obliczeń w ramach wartościowego (pieniężnego) systemu rozliczeniowego. Środki znajdujące się w depozycie prosumenta mogą być rozliczane przez 12 miesięcy, począwszy od dnia przypisania ich jako depozyt w ramach konta prosumenta.
Autokonsumpcja – najważniejszy proces podczas eksploatacji mikroinstalacji PV oznaczający bieżące zużycie wytworzonej energii elektrycznej wytworzonej przez system fotowoltaiczny prosumenta.
Rynek Dnia Następnego (RDN) – to przestrzeń transakcyjna, w której odbywa się handel energią elektryczną; operacje zawiera się 1 dzień przed następną dobą, w której dochodzi do fizycznej dostawy energii elektrycznej. Ceny występujące na RDN stanowią bazę (cenę referencyjną) dla pozostałych kontraktów zawieranych na hurtowym rynku energii w Polsce. Wspomniana cena referencyjna jest podstawą do rozliczania prosumentów w systemie net-billing. Oznacza to, że prosument będzie mógł sprzedać nadwyżkę energii wyprodukowanej przez panele PV po średniej miesięcznej stawce RDN wyznaczanej przez Towarową Giełdę Energii.
Cena sprzedaży energii elektrycznej z fotowoltaiki – stanowi średnią miesięczną stawkę Rynku Dnia Następnego (wyznaczaną przez Towarową Giełdę Energii), którą otrzymuje prosument, sprzedając do sieci prąd wytworzony z własnej instalacji PV.
Cena zakupu energii elektrycznej z sieci – jest to taryfa za energię elektryczną, która obowiązuje w danym roku, jej wysokość ustala operator sieci dystrybucyjnej (OSD), na którego obszarze zlokalizowana jest instalacja fotowoltaiczna prosumenta.

Kto może być prosumentem?

Osoby fizyczne – czyli przeciętni Kowalscy mieszkający w domach jednorodzinnych.
Wspólnoty mieszkaniowe.
Przedsiębiorcy – jednak z zastrzeżeniem, iż wytwarzanie energii elektrycznej nie będzie stanowiło dla nich głównego profilu działalności.
Osoby fizyczne, które prowadzą gospodarstwo: rolne, sadownicze, hodowlane lub rybackie. Jednak działalność ta nie może być regulowana wedle ustawy z 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej.
Jednostki sektora finansów publicznych – czyli wszelkiego rodzaju instytucje publiczne.
Kościoły i związki wyznaniowe.

Net-billing, czyli rozliczanie wartościowe (pieniężne) wg stawek rynkowych

Zasada działania net-billingu opiera się na rozliczeniach finansowych. Główną rolę odgrywa tu depozyt, którego celem jest gromadzenie kwot powstałych w wyniku rozliczenia zarówno oddanej (sprzedaż) do sieci, jak i pobranej (zakup) energii elektrycznej. Prosument sprzedając wytworzoną przez instalację PV nadwyżkę energii, otrzymuje do depozytu środki wyliczone na podstawie średniej miesięcznej stawki z Rynku Dnia Następnego określanej przez Towarową Giełdę Energii. Z kolei zakup energii przez prosumenta wiąże się z pobraniem z depozytu kwoty ustalonej wg taryfy operatora sieci dystrybucyjnej (np. Tauron).

Przyjmuje się, że autokonsumpcja prosumenta wynosi ok. 30% energii elektrycznej wytwarzanej przez instalację PV. Natomiast pozostała część (nadwyżka) powstałej energii (ok. 70%) płynie do sieci, gdzie następnie dochodzi do przeliczenia jej ilości (kWh) na wartość pieniężną (zł/kWh), oraz zewidencjonowania na depozycie w ramach konta prosumenta. Jeśli chodzi o zakup energii elektrycznej (zwykle w porze nocnej) na potrzeby gospodarstwa domowego, jest on dokonywany z wykorzystaniem środków ze wspomnianego depozytu. Warto dodać, że cały proces transakcyjny odbywa się automatycznie, a podmiotem odpowiedzialnym za jego prawidłowe działanie jest operator sieci dystrybucyjnej na podstawie zawartej umowy.

Co istotne, rozliczenie energii elektrycznej opartej na systemie net-billing w gruncie rzeczy będzie oznaczało sprzedaż energii do sieci z możliwością jej odkupienia (do tego służy depozyt prosumenta). Zaś sam przesył energii (dystrybucja) do prosumenta będzie rozliczany wg ustalonej taryfy operatora. Okres rozliczeniowy między prosumentem a operatorem sieci dystrybucyjnej liczy 12 miesięcy, z tym że jego bieg zacznie się w momencie pierwszego oddania (sprzedaży) energii elektrycznej do sieci – formalnie będzie to ostatni dzień miesiąca, kiedy dokonano oddania energii.

Podsumowanie

System net-billingu, mimo że spotkał się z krytyką wielu środowisk, jest rozwiązaniem dobrym w kontekście stabilności krajowej sieci energetycznej, bowiem będzie zachęcał do inwestowania w instalacje zaspokajające rzeczywiste potrzeby gospodarstw domowych. Dodatkowo, skłania do budowy własnych magazynów energii, zamiast beztroskiego oddawania jej do niedoinwestowanej sieci – a to pozwoli z jednej strony zwiększyć poziom niezależności energetycznej przeciętnych gospodarstw domowych (przy udziale programu Mój Prąd 4.0), a z drugiej, umożliwi modernizację infrastruktury energetycznej. Ponadto, zakup i montaż instalacji przez KZ Fotowoltaika o mniejszej mocy będzie po prostu tańszy. Reasumując, wprowadzenie net-billingu to kompromis, który w pewnym stopniu rozwiązuje kilka problemów naraz.